- Szczegóły
- Opublikowano: 30 wrzesień 2025
Klub Gimnastyki Umysłu Erudyta po raz kolejny spotkał się 4 września. Na początek obecni dyskutowali na temat odbytych wojaży i różnych wydarzeń w regionie (np. sierpniowe koncerty w Słubicach), ale też o nadchodzących pracach działkowych – w tym o zebranych plonach i planowanych przetworach. Nie stroniono też jednak od poważniejszych tematów, jak wizyta prezydenta Nawrockiego w USA. Czas minął, nim się obejrzeliśmy i nadeszła pora krzyżówkowej rozgrzewki. Większość krzyżówek szła Erudytom jak z płatka, nagłowić nam się przyszło tylko nad pewną zwodniczą „jolką”. Prelekcja tego dnia wzbogaciła wiedzę Erudytów z zakresu architektury sakralnej oraz podziału budowli kościelnych ze względu na różne cechy. Wyróżniamy:
- -> bazylikę – świątynię wielonawową (niezależnie od pełnionych funkcji kanonicznych) z nawą główną wyższą od naw bocznych, posiadającą okna ponad dachami naw bocznych (w odróżnieniu od kościoła halowego); kościół z nawą główną wyższą od naw bocznych, lecz bez okien to pseudobazylika. Bazyliki dzielimy (o statusie bazyliki decyduje papież) na:
- większe – posiadają tron papieski i ołtarz zarezerwowany wyłącznie dla papieża albo upoważnionych przez niego prałatów; poza Rzymem jest siedem takich bazylik;
- mniejsze – kościoły wyróżniające się wartością zabytkową, liturgiczną, pielgrzymkową i duszpasterską; tytuł ten posiadają obecnie znaczniejsze kościoły katedralne, kolegiackie i klasztorne, a także znane sanktuaria maryjne; w Polsce jest takich 141.
- -> katedra (in. kościół katedralny, biskupi) – główny kościół diecezji, siedziba biskupa diecezjalnego; charakterystycznym elementem katedry jest tron biskupi, z którego biskup zwraca się do wiernych. Potocznie termin stosowany również wobec archikatedr (główny kościół archidiecezji i metropolii, zazwyczaj siedziba arcybiskupa metropolity), konkatedr (drugi kościół archidiecezji lub diecezji, druga siedziba biskupa diecezjalnego, ewentualnie miejsce rezydencji wikariusza biskupiego dla danego miasta) i prokatedr (kościół tymczasowo pełniący funkcję katedry), a niekiedy także jako swobodne określenie najważniejszego lub najstarszego kościoła miejskiego.
- -> kolegiata – kościół niebędący katedrą, przy którym istnieje kapituła kanoników, erygowana przez papieża na prośbę lub za wiedzą ordynariusza (diecezja zielonogórsko-gorzowska podlega pod Kolegiatę w Głogowie). Jeśli chodzi o rangę, wyżej względem kolegiaty jest archikolegiata – analogicznie jak archikatedra względem katedry (jedyna archikolegiata w Polsce znajduje się w Tumie – łęczycka).
- -> kościół farny (in. fara) – dawne określenie kościoła parafialnego, nawiązujące do tradycji średniowiecza; fary budowano najczęściej w bezpośrednim sąsiedztwie rynku. Obecnie kościołem farnym nazywa się najstarszy kościół w mieście lub główny kościół dekanatu. W miastach biskupich to nazwa drugiego kościoła po katedrze. Określenie fara czasem odnosi się do samego terytorium parafii.
- -> kościół rektoralny (in. kościół rektorski) – świątynia, za którą odpowiada rektor kościoła; w hierarchii znajduje się po kościele katedralnym i parafialnym, a przed filialnym.
- -> sanktuarium – przestrzeń uznana za miejsce święte, w której w sposób szczególny Bóg udziela swojej łaski; zazwyczaj sanktuarium to kościół (lub jego część), często postawiony w miejscu uznawanym za święte.
Następnie przypomnieliśmy sobie określenia elementów architektonicznych kościoła poznane w ramach innej prelekcji, takie jak nawa, kruchta, prezbiterium, transept czy absyda (te i inne określenia zostały opisane w relacji dostępnej pod linkiem: https://www.bp.swiebodzin.pl/pl/kluby-biblioteczne/klub-erudytow/795-spotkanie-erudytow-25-01-24). Przy tej okazji obejrzeliśmy przykłady zacheuszek, dowiedzieliśmy się też, skąd to określenie (https://pl.wikipedia.org/wiki/Zacheuszek). Przypomnieliśmy też sobie, czym jest kościół zorientowany: to taki, w którym ołtarz skierowany jest na wschód – bo stamtąd nadejdzie Chrystus podczas Drugiego przyjścia (in. Paruzja, Dzień Pański). Taki kościół miał zwykle dwa wejścia: południowe i północne (służące do wynoszenia zwłok). W Świebodzinie mamy dwa kościoły zorientowane: Św. Michał, i Kościół NMP Królowej Polski. Dowiedzieliśmy się też, oglądając przykłady, że sposób, w jaki przedstawiane jest perizonium (drapowana opaska bioder ukrzyżowanego Jezusa Chrystusa) zdradza styl i okres budowy lub generalnego remontu danego kościoła.
Drugi temat spotkania wiązał się z akcją „Narodowego Czytania”, które w tym roku skupiało się na dziełach Jana Kochanowskiego. Erudyci zmierzyli się z quizem „Co i jak z tym Kochanowskim”, który sprawdzał wiedzę o życiu i twórczości poety, wzbogacając pytania o mało znane ciekawostki.
Najbliższe spotkanie Klubu Gimnastyki Umysłu wypada 18 września w Czytelni „Fabryka Kreatywności”.